Gearchiveerde liefde: Maartje van de Kamps Verliefd en veroordeeld

‘De geschiedenis van middeleeuwse twisten, politiek gekonkel, wapengekletter en zeeslagen heeft mij nooit zo geïnteresseerd. Dít is voor mij geschiedenis. Hoe mensen in andere tijden hun leven vormgaven. Hoe ze werkten, zorgden én liefhadden.’^[1]

Coverafbeelding: “Verliefd en veroordeeld” door Maartje van de Kamp, Uitgeverij Balans, ISBN 978-94-6382-390-6 / © Uitgeverij Balans 2025

Vanuit deze overtuiging schreef Maartje van de Kamp het in 2025 gepubliceerde boek Verliefd en veroordeeld: Een geschiedenis van verboden liefdes in Nederland. Maartje van de Kamp is een Nederlandse historicus en archiefwetenschapper. Ze is sinds 2009 werkzaam bij het Nationaal Archief en is dus als geen ander bekend met de Nederlandse archiefcollectie. Eerder schreef ze van 2014 tot 2018 het weblog De Archiefkok waarin historische recepten uit het archief opnieuw tot leven werden gebracht, en creëerde ze de podcast Het geheim van Wijsman, uitgebracht in 2022, over een onopgeloste moordzaak uit 1921.

In Verliefd en veroordeeld reconstrueert Van de Kamp vijftien verhalen van verboden liefdes. Hierbij gebruikt ze een groot aantal archiefbronnen, met name uit de rijke collectie van het Nationaal Archief. Met dit archiefonderzoek slaagt Van de Kamp erin om een zeer gevarieerde verzameling van liefdesverhalen uit te lichten. De verhalen strekken van een achttiende-eeuwse vervolging van homoseksuelen in Den Haag tot Nederlandse soldaten in Engeland die zich schuldig maakten aan bigamie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Verliefd en veroordeeld is een toegankelijk geschreven publiekshistorisch werk waarmee Van de Kamp een breed publiek kennis wil laten maken met de historische schatten verborgen in het archief.

Van de Kamps expertise in archiefonderzoek en haar werkervaring bij het Nationaal Archief komen mooi tot uiting in het werk. Zo maakt Van de Kamp naast rechtbankverslagen ook gebruik van een grote variatie aan unieke archiefbronnen. In het vierde hoofdstuk van het boek behandelt ze bijvoorbeeld een degen uit een kleine collectie voorwerpen van het Nationaal Archief die ‘realia’ worden genoemd.^[2] Ze legt uit dat deze ‘realia’ in de archieven van rechtbanken achtergebleven voorwerpen zijn die hebben gediend als bewijs bij rechtszaken. Zo is een unieke verzameling ontstaan van zowel objecten als wapens en kogels, als persoonlijke voorwerpen zoals gemerkte speelkaarten en spotprenten. Met Verliefd en veroordeeld geeft Van de Kamp waardevolle inzichten in de rijkdom aan bronnen die beschikbaar zijn in het archief en toont ze hoe deze succesvol kunnen worden verwerkt in historisch onderzoek.

Archieven vertellen vaak echter verre van het complete verhaal. De perspectieven die Van de Kamp wil belichten zijn vaak lastig te achterhalen via het archief. Zo benoemt Van de Kamp dat veel van de personen die zij bestudeert zelf geen geschreven bronnen hebben achtergelaten en dat het onderzoek dus afhankelijk is van wat er óver deze mensen geschreven is door anderen.^[3] Van de Kamp schroomt dan ook niet om archivale leegtes te benoemen. Meermaals stelt ze in het werk vast dat een gebeurtenis uit een van de liefdesverhalen niet met zekerheid kan worden achterhaald.^[4] In zulke gevallen is ze bereid deze leegtes op te vullen met voorzichtige, historisch onderbouwde speculaties over wat mogelijk heeft plaatsgevonden. Hiermee laat ze zien dat een schaarste aan archiefmateriaal niet in de weg hoeft te staan van een historische analyse van het onderwerp.

Eén van de krachtigste elementen van Verliefd en veroordeeld is de brede opzet van het werk. Het boek draagt de titel ‘een geschiedenis van verboden liefdes in Nederland’, maar beperkt zich zeker niet tot de huidige Europese landsgrenzen van Nederland. Zo bespreekt het vijfde hoofdstuk van het werk het verhaal van Marjana Franko in de koloniale samenleving van Curaçao in de achttiende eeuw.^[5] Marjana was in slavernij geboren, maar had zelf op jonge leeftijd haar vrijheid gekregen. Door haar relatie met de tot slaaf gemaakte Pedro Anthony kreeg ze te maken met extreme maatschappelijke afkeur. De vanzelfsprekende wijze waarop voormalige koloniale gebieden van Nederland zijn opgenomen in het werk vormen een sterk statement over wat zou moeten worden beschouwd als Nederlandse geschiedenis.

Valt er dan ook iets op het boek aan te merken? Ja, de manier waarop Van de Kamp archivale leegtes probeert te overbruggen in het boek zou nog wat beter kunnen. Af en toe is ze wel erg voorzichtig in haar formuleringen, waardoor de toon van het werk wat weifelachtig wordt. Daarnaast mist Verliefd en veroordeeld soms een diepere theoretische behandeling van archiefstudies. Dit is begrijpelijk aangezien het boek bedoeld is als een publieksvriendelijk werk, maar het gebrek aan een diepere archief-kritische inbedding kan soms voelen als een gemis, juist omdat er recent meer ruimte wordt gegeven voor kritische reflecties op archiefstudies en de relatie tussen historisch onderzoek en het archief als instituut. Toch biedt Verliefd en veroordeeld met een meer praktische insteek zeker stof tot nadenken.

Verliefd en veroordeeld is een sterk geschreven werk dat zeker het lezen waard is en meer aandacht verdient in het historisch vakgebied. Het indrukwekkende archiefonderzoek gecombineerd met de empathische en toegankelijke vertelstijl biedt een mooi inkijkje in de mogelijkheden en beperkingen van het archief voor historisch onderzoek. Hoewel enkele theoretische diepgang soms ontbreekt, wordt dit zeker goedgemaakt door de wijze waarop het werk een breed publiek kennis laat maken met de persoonlijke en levendige geschiedenissen die uit het archief kunnen worden opgedoken.

Personalia: Ravelle Veth is student van de onderzoeksmaster Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Ze houdt zich voornamelijk bezig met vrouwengeschiedenis en gendergeschiedenis.

^[1] Maartje van de Kamp, Verliefd en veroordeeld: Een geschiedenis van verboden liefdes in Nederland   (Amsterdam 2025) 17.

^[2] Van de Kamp, Verliefd en veroordeeld, 67.

^[3] Van de Kamp, Verliefd en veroordeeld, 16, 36.

^[4] Zie bijvoorbeeld van de Kamp, Verliefd en veroordeeld, 61, 75, 144.

^[5] Van de Kamp, Verliefd en veroordeeld, 93-117.